Warto zobaczyć - Okolice Przemyśla. Opis zabytków i najciekawszych miejsc
KRASICZYN Słynny zamek Krasickich z początku XVII wieku, jeden z najcenniejszych zabytków w Polsce, nazywany perłą polskiego renesansu. Obok zamku znajduje się XVIII-wieczny kościół parafialny. Po drugiej stronie drogi do Sanoka widoczne są zabudowania dawnego browaru Sapiehów ostatnich właścicieli zamku i otaczającego go wspaniałego parku. Na wzgórzu nad Krasiczynem (powyżej niewielkiego cmentarza żydowskiego) można zobaczyć w lesie bunkry Linii Mołotowa). Na przeciwległym wzgórzu znajdują się trzy kopce usypane według tradycji przez mieszkańców dawnego miasteczka na pamiątkę pobytu w Krasiczynie króla Zygmunta III Wazy.
KALWARIA PACŁAWSKA Założona w XVII wieku na wzgórzu nad doliną Wiaru przez wojewodę podolskiego i kasztelana lwowskiego Andrzeja Maksymiliana Fredrę, który też sprowadził tu franciszkanów. Od 1679 roku w kalwaryjskim sanktuarium znajduje się cudowny obraz Matki Bożej z Kamieńca Podolskiego. Od trzech wieków na słynne w całej południowo-wschodniej Polsce odpusty przybywa każdego roku w połowie sierpnia po kilkadziesiąt tysięcy pielgrzymów. Kalwaria Pacławska jest nazywana Jasną Górą Podkarpacia. Obecny barokowy kościół i przylegający do niego klasztor wybudowano w latach 1770-1775 z fundacji Szczepana Dwernickiego. Z sanktuarium sąsiadują charakterystyczne domy przysłupowe z podcieniami z przełomu XIX i XX wieku. Na opadającym ku dolinie Wiaru wzgórzu znajdują się 42 XIX-wieczne kaplice (kilka z nich po drugiej stronie rzeki) połączone dróżkami, na których spotkamy grupy pielgrzymów i pątników.
BOLESTRASZYCE Na terenie dawnej posiadłości rodziny Michałowskich w Bolestraszycach (w zachowanym dworze i otaczającym go parku tworzył wybitny malarz Piotr Michałowski) znajduje się największe w południowo-wschodniej Polsce arboretum. Spacerując parkowymi alejkami i nad stawami zobaczymy tysiące gatunków (niekiedy bardzo rzadkich) roślin z całego świata. W pobliżu arboretum znajduje się jedno z głównych dzieł obronnych Twierdzy Przemyśl – ruiny fortu pancernego XIII „San Rideau” z lat 1892-1896. Uwaga! Zwiedzając forty należy zachować szczególną ostrożność!
SIEDLISKA Fort I „Salis-Soglio” w Siedliskach wybudowano w latach 1882-1886. Jest to nietypowy fort artyleryjski, który pomimo wysadzenia w dniu 22 marca 1915 roku jest jednym z najlepiej zachowanych i najefektowniejszych elementów pierścienia zewnętrznego przemyskiej twierdzy. Na terenie fortu zachowały się m.in.: ceglana brama wjazdowa, koszary szyjowe z kazamatami, magazynami amunicji i szybami wind, stanowiska artylerii i schrony dla załogi na wale fortu. Fort znajduje się zaledwie kilkadziesiąt metrów od granicy polsko-ukraińskiej. Po jej drugiej stronie pozostało sześć fortów pomocniczych opisywanego fortu. Zwiedzając fort I „Salis-Soglio” warto również zobaczyć położony w pobliżu (w stronę Medyki) fort pancerny XV „Borek” z lat 1897-1900. Oba forty (podobnie jak wszystkie forty główne pierścienia zewnętrznego Twierdzy Przemyśl) łączy czarny forteczny szlak turystyczny oraz forteczna trasa rowerowa.
KUŃKOWCE Fort VIII „Łętownia”. Jego początki sięgają lat 1854-1855, kiedy to na wzgórzu na zachód od Przemyśla Austriacy wybudowali jeden z szańców artyleryjskich. W obecnym kształcie fort powstał w latach 1881-1882. Fort jest zagospodarowany. W sezonie w jego wnętrzu można zwiedzić ciekawą ekspozycję poświęconą Twierdzy Przemyśl. Dojazd do fortu: z drogi Przemyśl – Dynów należy skręcić w Kuńkowcach w prawo i jechać lub iść w górę drogą za znakami czarnego szlaku fortecznego, z przemyskiej dzielnicy Lipowica na skrzyżowaniu szlaków należy skręcić w drogę w lewo i za znakami czarnego szlaku fortecznego na kulminację wzgórza a następnie w dół do fortu.
POSADA RYBOTYCKA XV-wieczna murowana cerkiew obronna p.w. św. Onufrego. Jest to najstarsza cerkiew w Polsce, przy której istniał kiedyś niewielki klasztor. W jej wnętrzu zachowała się XVI-wieczna polichromia w stylu bizantyjskim. Opuszczona po 1945 roku świątynia jest obecnie filią Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej. O otworzenie drzwi cerkwi można poprosić w położonym niżej domu. Płynący tuż obok Wiar stanowi naturalną granicę pomiędzy położonym w Karpatach Zachodnich Pogórzem Przemyskim, a należącymi do Karpat Wschodnich Górami Sanocko-Turczańskimi.
KRZYWCZA Dawne miasteczko z XIV-wiecznym rodowodem. Krzywcza była siedzibą jednej z najstarszych parafii rzymskokatolickich na ziemi przemyskiej. Obecny kościół, wybudowany po 1625 roku, został przebudowany w XVIII wieku w stylu barokowym, dobudowano wówczas także dzwonnicę. W pobliżu kościoła zachował się dwór, w którym mieści się obecnie ośrodek zdrowia, z reliktami obronnych obwałowań z XVII wieku. Przy głównej drodze z Przemyśla stoi opuszczona XIX-wieczna cerkiew greckokatolicka. W Krzywczy zachowały się także nieliczne małomiasteczkowe, drewniane domy.
BABICE Dawne miasteczko z XV-wiecznym rodowodem. Przy drodze w kierunku Dubiecka znajduje się murowany kościół p.w. św. Trójcy z końca XVIII wieku z barokowym wystrojem wnętrza. Plac przy głównej drodze z Przemyśla pełnił niegdyś rolę rynku miasteczka. Z jego pierwotnej zabudowy zachowało się tylko kilka domów z II połowy XIX wieku, nie przetrwał niestety drewniany ratusz. Na wzgórzu nad Sanem, przy drodze do Bachowa, znajduje się opuszczona drewniana cerkiew greckokatolicka z 1839 roku stojąca na miejscu pierwszego kościoła. W Babicach zachował się także XIX-wieczny zespół dworski Dembińskich z parkiem krajobrazowym.
DUBIECKO Dawne miasteczko z XV-wiecznym rodowodem. Dubiecko należało do Kmitów, Stadnickich, Krasickich i Konarskich. W I połowie XVI wieku wybudowano nad Sanem zamek otoczony murem z basztami. W 1735 roku urodził się w nim późniejszy biskup i najwybitniejszy pisarz polskiego Oświecenia „książę poetów” Ignacy Krasicki. Pod koniec XVIII wieku na miejscu zamku wybudowano istniejący do dzisiaj pałac. Zwiedzenie pałacu i otaczającego go parku jest możliwe po uzyskaniu zgody obecnego właściciela. W Dubiecku zachowały się także: kościół i cerkiew z I połowy XX wieku. W opuszczonej po II wojnie św. cerkwi greckokatolickiej działa od niedawna Kresowy Dom Sztuki.
BACHÓRZEC Miejscowość istniała już w XIV wieku. Bachórzec należał do kilku znanych rodów: Kmitów, Stadnickich, Wapowskich, a w końcu Krasickich pozostając w ich rękach do 1944 roku. Zachowały się ruiny zespołu dworskiego Krasickich ze starszą XVIII-wieczną oficyną przebudowaną w XX stuleciu oraz nowszym dworem z 1808 roku. Najstarszym zabytkiem Bachórca jest drewniany kościół parafialny p.w. św. Katarzyny zbudowany w latach 1760-1763.
PIĄTKOWA W tej istniejącej już w XV wieku wsi zachowała się drewniana cerkiew greckokatolicka p.w. św. Dymitra z 1732 roku, uważana za jedną z najładniejszych na Podkarpaciu. W Piątkowej znajduje się także murowany kościół wybudowany przed II wojną św. Podobnie jak inne wsie na Pogórzu Przemyskim Piątkową zamieszkiwało wówczas znacznie więcej osób niż obecnie.
BIRCZA Dawne miasteczko z XV-wiecznym rodowodem, a do 1876 roku nawet siedziba odrębnego powiatu. W Birczy zachował się pałac Humnickich z I połowy XIX wieku, przebudowany niefortunnie w II połowie XX wieku. Na wzgórzu nad rynkiem znajduje się kościół z I połowy XX wieku, a tuż obok pomnik przyrody – okazały, kilkusetletni dąb. Okolice Birczy charakteryzują się bogactwem nieskażonej przyrody. Zobaczymy tu stare lasy jodłowo-bukowe (m.in. Rezerwat „Krępak), a w nich wiele gatunków roślin i zwierząt.
KRZECZKOWSKI MUR Osuwisko skalne odsłaniające warstwy geologiczne fliszu karpackiego znajdujące się na zachód od wsi Krzeczkowa. Najlepszy dojazd: drogą z Przemyśla w kierunku Sanoka, za Olszanami skręcamy do Krzeczkowej. Po minięciu zabudowań tej wsi drogą do krzyżówki w lesie, a stąd za znakami niebieskiego szlaku turystycznego w kierunku Dynowa.
PRAŁKOWCE Podprzemyska miejscowość istniejąca już w XV wieku. W tutejszym XIX-wiecznym kościele, wcześniej cerkwi greckokatolickiej, znajduje się słynny obraz Matki Bożej Zbaraskiej. Namalowany na blasze miedzianej obraz przez ponad trzysta lat do II wojny św. znajdował się w kościele bernardynów w Zbarażu, gdzie modlił się przed nim m.in. król Jan III Sobieski. Na wzgórzu nad Prałkowcami znajduje się jeden z fortów głównych pierścienia zewnętrznego przemyskiej twierdzy – fort artyleryjski VII „Prałkowce” z lat 1882-1886.
KRUHEL WIELKI Położona na stoku wzgórza i sąsiadująca z Przemyślem miejscowość z XV-wiecznym rodowodem. Powyżej wsi wydobywano od wieków wapień, a niekiedy nawet marmur. Na górnym krańcu miejscowości zachowała się drewniana cerkiew greckokatolicka z 1630 roku. Częściowo zrekonstruowana przed kilkoma laty cerkiew jest jednym z najstarszych tego typu zabytków w Polsce. W pobliżu znajduje się także neogotycki kościółek z początku XX wieku.
MEDYKA Miejscowość znana głównie z przejścia granicznego z Ukrainą, istniejąca już w XIV wieku. Częstym gościem w Medyce był król Władysław Jagiełło. W XIX wieku aż do II wojny św. właścicielami majątku w Medyce była znana rodzina Pawlikowskich, którzy w swoim pałacu zgromadzili imponujący zbiór dzieł sztuki i pamiątek kultury narodowej. Pawlikowscy prowadzili również wzorcowe gospodarstwo ze szkołą ogrodniczą. Z dawnego majątku Pawlikowskich zachowało się niewiele, m.in. XIX-wieczny dom otoczony stawami i parkiem krajobrazowym. W Medyce warto zobaczyć także drewniany kościół parafialny z 1607 roku.
LESZNO Miejscowość nosząca wcześniej nazwę Poździacz. Znajduje się tam drewniana cerkiew greckokatolicka z 1737 roku, użytkowana od kilkudziesięciu lat jako kościół rzymskokatolicki.
FREDROPOL Dawne miasteczko założone w XVII wieku na terenie wsi Kormanice przez Andrzeja Maksymiliana Fredrę. W 1672 roku w Kormanicach mieszczanie przemyscy rozbili obóz Tatarów uwalniając przy tym wielu jeńców. Dawna zabudowa Fredropola nie przetrwała do naszych czasów, zachowały się natomiast ruiny zamku Fredrów na terenie Kormanic. Ich zwiedzenie jest możliwe po uzyskaniu zgody właściciela terenu.
ŚREDNIA Na kulminacji zalesionego wzgórza nad wsią Średnia znajduje się najstarszy w Polsce kurhan kultury ceramiki sznurowej. Niewielki kurhan, w którym podczas wykopalisk archeologicznych znaleziono m.in. pochówek kobiety, liczy sobie prawie 5 tysięcy lat. Według archeologów jest więc starszy niż słynna piramida Cheopsa. Najlepszy dojazd do kurhanu: po minięciu ostatnich zabudowań Średniej skręcamy w lewo w drogę gruntową (biegnie nią zielony szlak z Przemyśla do Dynowa). Kurhan znajduje się kilometr dalej po prawej stronie drogi.
KOPYSTAŃKA Najwyższa góra Pogórza Przemyskiego o wysokości 541 m n.p.m. Z jej wierzchołka, który wieńczy metalowy krzyż, roztacza się wspaniała panorama Pogórza Przemyskiego i Gór Sanocko-Turczańskich. Najlepsze dojście na szczyt prowadzi z Rybotycz drogą gruntową za znakami żółtego szlaku lub z Bryliniec czerwonym szlakiem przez Kopyśno.